Ηλιοκεντρισμός στο εσωτερικό της Θόλου της Επιδαύρου

Από την ΑΛΤΑΝΗ, Ερευνήτρια - Συγγραφέα

Στο εσωτερικό της Θόλου ο Ήλιος πρωταγωνιστούσε στο δάπεδο, στην τοιχογραφία και στην οροφή με διαφορετικές εκφράσεις της πολυσχιδούς του δράσεως.
α. Τοιχογραφία
Και πάλι το πρώτο πράγμα που θα αντίκρυζε ο επισκέπτης στο εσωτερικό του Μνημείου, ήταν αναμφίβολα η θαυμάσια τοιχογραφία του Παυσίου.
Η Λ ύ ρ α μαζί με το τόξο και τα βέλη είναι τα τρία κυριότερα σύμβολα του Ηλίου/Απόλλωνος και δι' αυτών αλληγορείται η σύνδεση του φυσικού σώματος του Ηλίου με την πνευματική οντότητα του Απόλλωνος. Όμως στα χέρια του Έρωτος και όχι του Απόλλωνος, η επτάχορδη Λ ύ ρ α εναρμόνιζε με "έ ρ ω τ α" τις 7 τροχιές των πλανητών, που περιγράφονται στο δάπεδο του εσωτερικού της Θόλου (και θα ερμηνευθούν στην συνέχεια).
Τα βέλη με το τόξο της τοιχογραφίας είναι η εκ-τόξ-ευση (τόξο) των ακτίνων (βέλη) του Ηλίου κατά την ημερήσια πορεία του. Είναι το καθημερινά σχηματιζόμενο ηλιακό τόξο στον ουράνιο θόλο. Με την αποχώρηση του σκοτάδι σκεπάζει την Γη.

«δεξιέ μεν γενέτωρ ηούς, ευώνυμε νυκτός» (και είσαι ο δεξιός μεν γεννήτωρ της αυγής, ο αριστερός δε της νυκτός).

Ορφικός Ύμνος Ηλίου, στ. 4

Ο Ήλιος ζωογοννεί την πλανητική οικογένεια με φως και θερμότητα, καθώς ο Απόλλων μετουσιώνει το φως του Ηλίου σε γνώση και την θερμότητα σε "έρωτα". Ήλιος είναι φως και αιωνία θερμότης στο φυσικό σύμπαν, Απόλλων είναι γνώση και σφοδρός "έρως" στον πνευματικό ορίζοντα των όντων.

β. Αστρονομικό πρότυπο Ηλιοκεντρισμού στο σχέδιο δαπέδου Θόλου

Ευτυχώς τουλάχιστον το δάπεδο της Θόλου διεσώθη μέχρι σήμερα και εικόνα του βρίσκεται ανηρτημένη στο Μουσείο της Επιδαύρου. Το διακοσμητικό αυτό σχέδιο δεν είναι μια καλλιτεχνική φαντασίωση, όπως πίστευαν μέχρι σήμερα. Είναι η ακριβής αναπαράσταση του Ηλιοκεντρικού Συστήματος.

Σαράντα χρόνια πριν την γέννηση του Αρίσταρχου του Σαμίου, που ιστορικώς αναφέρεται ότι ανεκάλυψε πρώτος το Ηλιοκεντρικό Σύστημα, η Θόλος είχε ήδη αποτυπώσει στο δάπεδο την πλήρη και λεπτομερή αναπαράσταση του Ηλιοκεντρικού Συστήματος. Η ανέγερση της Θόλου άρχισε το μείον 360. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος εγεννήθη το 320.

Πριν όμως από την ανέγερση της Θόλου, πρώτοι οι Πυθαγόρειοι έλεγαν ότι στο μέσον βρίσκεται ο ήλιος, η δε γη είναι ένα από τα άστρα (πλανήτες), που περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο και έχει ημέρα και νύκτα.
Προκειμένου να γίνει οποιαδήποτε αναγνώριση παραστάσεως, σχεδίου, εννοίας, ιδέας ή διανοήματος, είναι ανάγκη αυτή να προϋπάρχει καταγεγραμμένη στην μνήμη του παρατηρητού ή του στοχαστού (Πλάτωνος, Θεαίτ. 192). Αλλά και αν ακόμη προϋπάρχει, απαιτείται πολλές φορές αναλυτική προσέγγιση και εκ νέου σύνθεση, προκειμένου με την «ειδοποιό διαφορά» (Θεαίτ. 208e) να γίνει η διαπίστωση των ενδεχομένων ομοιοτήτων και διαφορών μεταξύ προτύπου και εικόνας. Μόνο με σύγκριση μπορεί ο παρατηρητής ή ο στοχαστής να αξιολογήσει το αντι+κείμενον της παρατηρήσεώς του. Μόνο τότε θα έχει την αντικειμενική γνώση, που θα του επιτρέψει ή να το απορρίψει, διότι από τα συγκριτικά στοιχεία δεν θα έχουν προκύψει οι απαραίτητες ομοιότητες, ή να το αποδεχθεί εφ' όσον οι ομοιότητες είναι ουσιαστικότερες των διαφορών.
Τα δύο σχέδια που ακολουθούν, το πρότυπο αστρονομικό σχέδιο και το αντίγραφο, κάτοψη του δαπέδου της Θόλου, θα συγκριθούν προκειμένου να διαπιστωθούν οι ομοιότητες και οι διαφορές των δύο σχεδίων. Από την αντικειμενική αυτή σύγκριση θα προκύψει εάν υπάρχει ή όχι σχέση μεταξύ των. α. Το Ηλιοκεντρικό αστρονομικό Σύστημα, όπως το γνωρίζουμε σήμερα



Ηλιοκεντρικό Σύστημα
(Η αναπαράσταση των πλανητών δεν είναι σε κλίμακα)
β. Το δάπεδο της Θόλου,



Το Ηλιοκεντρικό Σύστημα στο δάπεδο της Θόλου.

γ. Η «ειδοποιός διαφορά»

Ομοιότητες

α) Ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο των δύο προηγουμένων σχεδίων. Στην Θόλο αναπαρίσταται με την λευκή, στρογγυλή πέτρα. Το λευκό, η φωτεινότης είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Ηλίου.
β) Οι τροχιές των πλανητών δεν είναι κυκλικές, είναι ελλειπτικές. Στο δάπεδο της Θόλου το ελλειπτικό σχήμα των τροχιών του Πλανητικού Συστήματος είναι ρομβοειδές, διότι το σχήμα του ρόμβου είναι εκείνο που καθορίζει την ελλειπτική τροχιά.
γ) Οι δύο «εσωτερικοί» πλανήτες, όπως αποκαλούνται ο Ερμής και η Αφροδίτη, έχουν την ίδια ζωγραφική απεικόνιση, διαφορετική των άλλων τεσσάρων πλανητών (Γης, Άρεως, Διός και Κρόνου).
Στην Επινομίδα του Πλάτωνος αναφέρονται όλες οι ονομασίες των πλανητών, καθώς και η σχέση Ερμού- Αφροδίτης.
Με την διαφορετική απεικόνιση των δύο ( Ερμού - Αφροδίτης) οι Ιεροφάντες, που έδωσαν τις οδηγίες για την κατασκευή της Θόλου, φαίνεται ότι εγνώριζαν την ιδιαιτερότητα της κινήσεως των, όπως αυτή φαίνεται στον παρατηρητή του πλανήτου Γη.
Διότι από τον πλανήτη Γη η φαινομενική κίνηση του Ερμού είναι τόξο 28^ο και της Αφροδίτης 48^ο ίσης αποστάσεως το κάθε τόξο εκατέρωθεν του Ηλίου. Η διαφορά αυτή επισημαίνεται με τις εσωτερικές γραμμώσεις των 4 άλλων τροχιών. Επί πλέον Ερμής και Αφροδίτη δεν έχουν σχήμα ρόμβου. Αστρονομικώς όμως οι τροχιές των είναι και αυτές περιστρεφόμενες γύρω από τον Ήλιο, όπως περιγράφονται και στα δύο σχέδια, το πρότυπο αστρονομικό και του δαπέδου.
δ) Στο πρότυπο αστρονομικό σχέδιο μέχρι του πλανήτου Κρόνου και μέχρι του σηκού του δαπέδου της Θόλου, καταμετρώνται 6 τροχιές, διότι ο Ήλιος μένει ακίνητος στην θέση του σαν 7ο ουράνιο σώμα.
Η αλληγορία της επτάχορδης Λ ύ ρ α ς του Απόλλωνος, που εναρμονίζει τα επτά ουράνια πλανητικά σώματα, προφανώς αναφέρεται είτε στην 7η επί πλέον φαινομενική κίνηση της τροχιάς του Ηλίου, είτε στην τροχιά του δορυφόρου της Γης, την Σελήνη. Στον Ορφικό Ύμνο των Άστρων περιγράφονται οι 7 τροχιές των πλανητών.(8)
«επταφαείς ζώνας εφορώμενοι». Ο Πλάτων στην Πολιτεία (616c-617c) κάνει την περιγραφή του ουρανού με τους αστέρες και το πλανητικό σύστημα ( ο μύθος της περιστροφής των ουρανίων σωμάτων γύρω από το Αδράχτι της Ανάγκης). Στον Τίμαιο (36c) περιγράφει την δημιουργία του κόσμου σύμφωνα με τους δύο κύκλους: του «ταυτού» και του «ετέρου», των αστέρων (26 κίονες) και των τροχιών των 7 πλανητών.
Η κατασκευή της Θόλου (360 μείον) συμπίπτει με την συγγραφή του Τιμαίου, ενώ η Πολιτεία είναι προγενεστέρα (μεταξύ του 380 και 370).
Η καταχώρηση των ονομάτων των πλανητών επάνω στο σχέδιο της Θόλου έγινε βάσει των Ορφικών Ύμνων, στους οποίους αναφέρεται η θέση της Σελήνης, της Γης και του Άρεως (πλήρης ανάλυση στο βιβλίο Άρρητοι Λόγοι).
Η μελέτη του αστρονόμου Κωνστ. Χασάπη σχετική με το Πλανητικό σύστημα και τους Ορφικούς Ύμνους διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα και ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη ως προς την αρχαιότητα των αστρονομικών Ορφικών γνώσεων (ΤΑ ΟΡΦΙΚΑ, Ιωαν.Πασσά, Εκδ. ΗΛΙΟΣ).
Διαφορές
1. Στο δάπεδο της Θόλου η Σελήνη δεν βρίσκεται κοντά στην Γη, αν και δορυφόρος της, όπως αναπαρίσταται στο πρότυπο σχέδιο. Βρίσκεται μετά την τελευταία τροχιά, την τροχιά του Κρόνου και η παρουσία της με τους 14 Κορινθιακούς κίονες κλείνει το πλανητικό σύστημα. Ο σηκός υπογραμμίζει τα όρια του Ηλιοκεντρικού Συστήματος, απομονώνοντας την πλανητική οικογένεια.

2. Στο Ηλιοκεντρικό Σχέδιο μετά τον Κρόνο ακολουθούν οι τρεις νεοανακαλυφθέντες πλανήτες, ο Ουρανός, ο Ποσειδών και ο Πλούτων. Αυτοί δεν εμφανίζονται στο σχέδιο της Θόλου, διότι ο αρχαίος κόσμος εγνώριζε μόνον τους 7 πλανήτες, τους οποίους διέκρινε με γυμνό μάτι. Είναι λοιπόν φυσικό να μην παρουσιάζονται στο δάπεδο της Θόλου, αν και ήταν γνωστοί στους Πυθαγορείους.
3. Στο δάπεδο της Θόλου μετά τον τοίχο του σηκού, έξω από το Μνημείο ορθώνεται το περιστύλιο με τους 26 Δωρικούς κίονες. Όπως ανεφέρθη, ο συμβολικός αυτός αριθμός αφορά στην Μετάπτωση των Ισημεριών ή τον Μέγα Ενιαυτό. Όμως ο επισκέπτης τώρα γνωρίζει ότι δεν είναι ο Ήλιος που σημειοδοτεί τους αστερισμούς κατά την φαινομενική του πορεία γύρω από την ακίνητη Γη, αλλά σημειοδότης είναι ο πόλος της Γης, που περιστρεφόμενος σε ανάδρομο φορά σχηματίζει τον μέγα κύκλο, τον Μέγα Ενιαυτό ή την Μετάπτωση των Ισημεριών. Στο πρότυπο αστρονομικό σχέδιο ή Μετάπτωση των Ισημεριών δεν εμφανίζεται.
Η αντικειμενική γνώση της πραγματικής πορείας των ουρανίων σωμάτων σκιαγραφήθηκε στο δάπεδο της Θόλου και κάποια ημέρα θα επιδράσει στην αλλαγή και μεταμόρφωση της συνειδησιακής οντότητος του ανθρώπου.

Πηγή